Φόρουμ της Νεολαίας Βορειοηπειρωτών

Το ίδιο θέμα έθιξα και σε άλλο φόρουμ του χώρου μας αλλά νομίζω πως εδώ ίσος να υπάρχουν μέλη που ενδιαφέρονται και γνωρίζουν, ώστε να ανταλλάξουμε τις γνώσεις επί του θέματος. Υπάρχει ακόμα χρόνος ώστε από τους παλαιούς να μάθουμε πάρα πολλά για το μερίδιο αυτό της παράδοσης.

Εσείς τι λέτε;
Στέκει ότι οι παραδοσιακοί χοροί στη Δερόπολη προέρχονται αρχικά από τους τραγουδιστούς χορευτικούς που στην πορεία συνοδευτήκαν από το κλαρίνο το οποίο δυναμώνει την εμφάνιση του από τις αρχές του 20 αιώνα ;

Είναι σίγουρο ότι τα πρώτα συγκροτήματα βιολιτζήδων προερχόταν από τα χωριά του Πωγωνιού ενώ οι ξακουστοί κλαριντζήδες της Δεροπολης όπως Κυριάκης ο Κωστας Μαργαρίτης ο Γιώργο Μάστορας ο Γκίζας και άλλοι, έμαθαν από εκεί και ο καθένας είχε δημιουργήσει το προσωπικό του προφίλ. Οι νέοι κλαρινοπαιχτες προσπαθούσαν να κλέβουν κρυφά την τέχνη γιατί ήταν αδύνατον να τους έδειχναν. Αναμεταξύ τους υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός.
Συνήθως αρχικά παίζανε τα βαριά πωγωνια σε μονό δάχτυλο και ντέφι βαρύ. Με το πέρασμα του χρόνου εξελιχτήκαν σε διπλό δαχτυλιές ενώ άρχισαν να εμφανίζονται και οι πεταχτοί χοροί όπως ο "Κώνσταντας", τα "παλιόζαγόρια", ο "τσακιστός" και άλλοι. Αμέσως μετά τον πεταχτό χορό, το κλαρίνο έπαιζε το βαρύ πωγωνι του Φίλιππα Ρουντα και η νύφη έμπαινε στο χορό. Από τότε κατακυρώθηκε στη Ριζα και Δεροπολη ως "ο χορός της νύφης".
Το καμαρωμα και το δάκρυ της ήταν το έπαινο της σεμνής και ταπεινής νύφης όπως το ήθελε η παράδοση. Φρόντιζε να μην ακουστούν τα φλουριά που είχε στη κεφαλή, ενώ το χαμόγελο απουσίαζε από την ημέρα της πέμπτης που έφτιαχναν το γιουκι.
Υπάρχουν ομολογίες πως τους πεταχτούς χορούς στη Δερόπολη τους φέρανε από το Πωγώνι οι Άνω Πισκοπιανοί . Τους έχουν για καμάρι και το μεγαλύτερο ποσοστό τους πατροπαράδοτα είναι χορευταράδες.
Από την Επισκοπή οι χοροί αυτοί πέρασαν και πέραν στην Δεροπολη στους Βουλιαράτες και σιγά σιγά απλωθήκαν και στα υπόλοιπα χωριά με τελευταία. την κάτω Δεροπολη. Ο χορός σε γάμο η σε πανηγύρι του χωριού πάντα ξεκινούσε με τους άντρες που ο καθένας κατά προτίμηση είχε τον δικό του πεταχτό χορό θέλοντας να δείξουν την δεξιοτεχνία τους και εδώ, όπως συνήθιζαν και σε άλλες μορφές διασκέδασης. Πάντα οι άντρες προηγούνταν του χορού και ακολουθούσαν στο τέλος οι γυναίκες κρατιόντας με μαντήλι. Ηταν μεγάλη προσβολή να κρατηθεί άντρας με γυναίκα. Γι’ αυτό και στα δωμάτια του γάμου οι αντρες γλεντούσαν χόρια από τις γυναίκες.
Τα στοιχεία προέρχονται από απλούς χωριανούς που έτυχε να τα σχολιάσουμε. Μέσα από τον διάλογο μπορούμε να φέρουμε στο φως πολλές λεπτομέρειες.

Σπύρος Μάντης -κλαρίνο και Θωμάς Μάντης βιολί


Ο Θωμάς Μάντης γεννήθηκε για να παίξει κλαρίνο και βιολί σε δύσκολους καιρούς και επιβίωσε, δημιουργώντας το δικό του προφίλ με το δικό του τρόπο. Αγαπήθηκε από τους Ριζιώτες γιατί με αυτό που έκανε έκφραζε τα συναισθήματα των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Οι εξηντάρηδες της Ρίζας, ανταλλάξανε αυτά τα συναισθήματα με τον Θωμά διατηρώντας και μεταδίνοντας στις επόμενες γενιές την παράδοση τους.
Η ψυχή του κλαρίνου άγγιζε τις ψυχές των ανθρώπων σε όλες τις φάσεις. Δεν έπαιξε ποτέ το γνήσιο ηπειρώτικο πεντάγραμμο, μα δημιούργησε πάνω σε αυτό το δικό του έργο με φαντασία. Ήταν μονόδρομος για τον Θωμά. Δεν είχε άλλη επιλογή. Έπρεπε να επιβιώσει με αυτό που αγαπούσε,-το κλαρίνο!
Τον έζησα από κοντά άνω από δέκα χρόνια δίπλα του, πότε με βιολί και πότε με ντέφι και μόνο κατά ανάγκη, έκτακτης περίπτωσης, με ακορντεόν.
Τελευταία στους γάμους άρπαζε το βιολί και με συνοδεία το ντέφι, ίσα που ακουγόταν, ξέσπαγε με φοβερά κομμάτια που δεν είχαν καμιά σχέση με τον Μάντη που γνωρίζαμε.
Είχε και έναν ξάδερφο που τους χώρισε η ξενιτιά προπολεμικά και αντάμωσαν μετά από πενήντα χρόνια . Έπαιζαν και οι δυο κλαρίνο. Ο Σπύρος στην Αμερική και ο Θωμάς στη Ρίζα.
Αυτοί που είχαν την τύχη να ακούσουν τον Θωμά να παίζει κάτι το διαφορετικό από το συνηθισμένο στο ράδιο και στους γάμους, σίγουρα που δεν θα σας πείσουν.
Εκείνη την ημέρα, τα συναισθήματα τους και ο πόνος της ξενιτιάς εκφραστήκαν με τη γλώσσα του κλαρίνου και του βιολιού που ένα κασετόφωνο της εποχής από δίπλα τους έγραφε. Το παραπάνω βίντεο είναι της συγκεκριμένης στιγμής.
Ο Κώστας Μαργαρίτης, και ο Μάντης, είναι τα δυο Επισκοπιανα κλαρίνα που έχουν τον πρώτο λόγω στη παράδοση της Ρίζας με μεγάλη διαφορά αναμεταξύ τους.
Ο Κώστας Μαργαρίτης, (ο γνωστός Παφηλας), είχε μάθει κλαρίνο από τεχνίτες στη Ελλάδα και είχε γερές βάσεις στο ηπειρώτικο πεντάγραμμο όπως ο Γιώργο Μάστορας και ο Γιώργο Γκίζας.
Ενώ ο Μάντης δημιούργησε την δικιά του εποχή με εντελώς δικιά του φαντασία και διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Μετά το 1991 οι στολές της Δρόπολης , μέσα από το χορό, ξέφυγαν της παράδοσης
Αν γίνεται η όχι κακόγουστη χρήση στις εμφανίσεις με τις στολές της δροπολης, θα έχουμε την σωστή αντίληψη μόνο αν ξετρυπώσουμε την αυθεντική παραδοσιακή στολή του τσολιά της δροπολης, για να μην χρησιμοποιούμε ξενόφερτες.
Η στολή της νύφης, κρατάει καλά όλα τα αυθεντικά στοιχειά, ακόμα και στις ποιο μικρές λεπτομέρειες που από χωριό με χωριό ειχε τις διαφορές της.
Μολαταύτα και εδώ υπάρχει πολύ κουβέντα.
Την επαναφορά των όσο ξεφύγαμε, θα την δώσουν μόνο αυτοί που τις φοράνε , με το να συμβουλευτούνε τους γονείς, παππούδες και γιαγιάδες, και όποιος έχει την τύχη να γνωρίζει από κοντά ραφτάδες παραδοσιακών στολών, είτε σταλίστρες που είχε κάθε χωριό και γειτονιά, σίγουρα θα βοηθήσουν να αποτραπεί αυτή η ξέφρενη απρέπεια του μετά 1991.
Όταν φοράμε την στολή του τσολιά η της νύφης πρέπει να μπένουμε στο πνεύμα εκείνης της εποχής που αντιπροσωπεύει.
Αν θέλουμε να κλωτσάμε, τότε ας φορέσουμε εργατικές στολές, γιατί οι παραδοσιακές έχουν διαφορετική αντίληψη,...-κουβαλάνε μέσα τους φορτίο προηγούμενων εποχών...
Η αποχή στο θέμα δεν σημαίνει τα όσα έγραψα είναι σωστά,…πως λέμε… "τελεία και παύλα"!

Στην Κατω Δροπολη η ποδια στις γυναικειες στολες ειναι λευκη, ενω στης Ανω Δροπολης κοκκινη ή ροζ.

Αυτη τη στιγμη η ερτ3 μεταδινει παραδοσιακά πολυφωνικα της ηπειρου και όχι μονο. Οσοι το διαβασετε μην το χασετε

Το δάκρυ και το καμαρωμα τής νύφης.

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία τραγουδιών στην παιδιάδα της Δρόπολης, που εκφράζουν τις στιγμές του παραδοσιακού γάμου, με όλες τις λεπτομέρειες στα έθιμα που κληρονομήσαν.
Η νύφη καμάρωνε μπροστά στο γιουκι δακρυσμένη, περιμένοντας την δύσκολη ώρα του χωρισμού από τη μάνα της που την ενθαρρύνει προς το νέο της σπιτικό.

Έβγα μάνα δες τον ήλιο
Αν ενύχτωσε να φύγω
Αν είναι γρήγορα να κάτσω
έβγα θύγο έβγα
έβγα στην αυλή μου
στην χειροτερή μου
συρε στην δική σου
στην καλλίτερη σου

Καμαρώνει με τα δυο χέρια στο ζωνάρι. Εκεί κρατάει δυο άσπρα κεντητά μαντήλια διπλωμένα σε τρίγωνο σχήμα. Το ένα για να χορεύει και το άλλο να σκουπίζει τα δάκρυ. Μια έμπειρη συγγενής, αναλαμβάνει το ρόλο της συνοδός και την φροντίζει από την πρώτη στιγμή της έναρξης ως τα ξεχωρίσματα της Δευτέρας. Στην διάρκεια του γάμου, η νύφη, δεν έτρωγε μπροστά στους καλεσμένους. Τα μεσάνυχτα της Κυριακής, η συνοδός με την πεθερά, την έβαζαν να φάει σε ένα δωμάτιο με πολύ χαμηλό φωτισμό, αφού φρόντιζαν και κλειδώναν την πόρτα να μην έχουν πρόσβαση σε αυτό οι καλεσμένοι.
Μέσα από την πράξη του γάμου η νύφη χάνει την κοριτσίστικη ελευθερία και αναλαμβάνει τις ευθηνές να εξυπηρετεί με σιωπηλό και ντροπαλό τρόπο το νέο της σπιτικό.
Μπαίνει η νύφη από τη θύρα
Και το Βοιό από τα χατίλια
Φέρτε και το καλαμίδι
Να καλαμιδώσει η νύφη
Για να φτιάξει πίτα βράδυ
Να φάνε οι φίλοι αύριο βράδυ
Τήρα τριγύρω νύφη
Γνώρα τον πεθερό σου
πεθερά αντραδέρφια κ.λ.π

Από τις παραλλαγές της στολής, γίνεται αντιληπτός ο χρόνος που η νύφη γινεται μάνα, πεθερά γιαγιά και χήρα .
Αυτά τα τραγούδια, οι χοροί και οι παραδοσιακές στολές της πεδιάδας της Δρόπολης δημιουργηθήκαν, εξελεγχτήκαν και ανταποκρίθηκαν στον χρόνο και στον τόπο που εξυπηρέτησαν.

'
Αναμνήσεις παλαιών για τα παλιά ζωντανά ηπειρώτικα.

Πριν ένα χρόνο έβλεπα ηπειρώτικα, μαζί με έναν νησιώτη, στην τηλεόραση . Κάποια στιγμή του λέω:
-Σου αρέσει η μουσική μας;
-Αυτά όχι!-μου απαντάει.
Τον κοίταξα στα μάτια σκέφτοντας πως με το δίκιο του να μην του αρέσει γιατί μεγαλώσαμε ο καθένας με τη μουσική του, αν και εμένα τα νησιώτικα μου αρέσουν.
-Αυτά δεν είναι κλαρίνα!-μου λέει, και συνέχισε
-"Ήμουν νέος και νιόγαμπρος στα χωριά της Μουργκάνας. Μια δευτέρα καθώς καθόμουν στο καφενείο του χωριού μαζί με χωριανούς, πέρασε μια παρέα μουσικών. Γύριζαν από γάμο, από το το διπλανό χωριό. Δεν πρόλαβαν οι άνθρωποι να καθίσουν, και χάλασε ο κόσμος. Κινηθήκαν τα πάντα. Τους έβαλαν στη κορφή. Άρχισαν τα κεράσματα, και εκεί να δεις μεράκια. Έπαιζε ο Κεριμης το κλαρίνο και αχούσαν τα βουνά. Για πρώτη φορά στη ζωή μου αγάπησα το κλαρίνο".

Ο μονόλογος δεν είναι οικοδομικός και δεν βοήθησε στο σκοπό που άνοιξα το θέμα.
Περίμενα μεγάλη ανταπόκριση από τους νέους που κατά κάποιο τρόπο ασχολούνται η ενδιαφέρονται για την παράδοση. Έγραψα τη δική μου προσωπική άποψη όπως την άκουσα, την έζησα και έγραψα εγώ, που κάποιος άλλος, πρέπει να διορθώσει ότι είναι λάθος, να αφαιρέσει ότι είναι περιττό, και να προσθέσει ότι λείπει. Αυτό το ρόλο έχουν τα φόρουμ. Να ανταλλάζουμε τις σκέψεις και γνώσεις σε μια ομάδα μελλών αν υπάρχει ενδιαφέρων. Ο μονόλογος δεν με βοήθησε να αυξήσω τις γνώσεις μου, και να διορθώσω αν υπάρχουν τυχόν λάθη, ιστορικών στοιχειών , ομολογημένα από ένα μερίδιο ανθρώπων.

Από το χωριό Πέπελη της Πάνω Δερόπολης κατάγονται οι δημοτικοί και παραδοσιακοί μουσικοί Λευτέρης Γκιώκας και Παντελής Γκιώκας (αδέρφια). Γεννήθηκαν, ο Παντελής το 1954 και ο Λευτέρης το 1962.
Μεγάλωσαν όπως όλοι οι Βορειοηπειρώτες σε δύσκολες και σκληρές συνθήκες, όμως αυτό δεν τους στέρησε την αγάπη και την επιθυμία που είχαν για την δημοτική μουσική, να γίνουν άξιοι και ικανοί καλλιτέχνες.
Παίρνοντας τα πρώτα λίγα μαθήματα από τον συγχωριανό τους κλαρινοπαίχτη Κώστα (Κώτσιο) Οικονόμου και μαζί με μια καλή παρέα συνομήλικων όπως, το Γιώργο Μάκο (ακορντεόν), Μιχάλη Λαχανά, Βαγγέλη Μπούκαλη (κλαρίνο) και Βαγγέλη Γκογκόνη (ντέφι), πρώτα ο Παντελής στο βιολί και στο τραγούδι, τη δεκαετία του 70 και μετά ο Λευτέρης στο κλαρίνο τη δεκαετία του 80 ασχολήθηκαν γενικότερα ως οργανοπαίχτες στο χώρο της Βορείου Ηπείρου μέχρι το 1990.
Κατά το διάστημα αυτό πέρα από τους γάμους και τα πανηγύρια πού ήταν προτιμητέοι, είχαν ηχογραφήσει πολλά τραγούδια και σκοπούς στο ραδιόφωνο του Αργυροκάστρου. Είχαν διακριθεί σε διάφορα τοπικά και επαρχιακά φεστιβάλ. Μαζί με άλλους ντόπιους καλλιτέχνες και το καλλιτεχνικό χορευτικό όμιλο της πάνω Δερόπολης συμμετείχαν στην τηλεοπτική κάλυψη από το κρατικό κανάλι των Τιράνων.

Μετά το 1990, με το άνοιγμα των συνόρων, εγκαταστάθηκαν στα Γιάννενα, που με την επιμονή τους, την προσπάθεια και τη δουλεία τους γίνονται γνωστοί σε όλη την Ήπειρο και όχι μόνο. Συμμετείχαν σε πολλές καλλιτεχνικές δραστηριότητες (γάμους, πανηγύρια, συναυλίες, ραδιοφωνικές, και τηλεοπτικές εμφανίσεις κ.α). Από τότε και στη συνέχεια το συγκρότημα των αδερφών Γκιώκα το πλαισιώνει και η εξαίρετη τραγουδίστρια Ελένη Δήμου η οποία γεννήθηκε το 1962 στο Κλεισάρι. Από μικρή αγαπούσε τη δημοτική μουσική, συμμετέχοντας με επιτυχία και διακρίσεις σε πολυφωνικούς ομίλους και στο χορευτικό της Πάνω Δερόπολης. Έτσι και στην Ελένη το πολυπόθητο όνειρο να υπηρετήσει ενεργά το δημοτικό τραγούδι γίνεται πραγματικότητα .

Σαν συγκρότημα γνωρίζουν μεγάλες διακρίσεις. Έγραψαν, συνέθεσαν και ηχογράφησαν στη γνωστή Αθηναϊκή εταιρεία “General music” του Ανδρέα Σταματελάτο πολλά παραδοσιακά και δημοτικά τραγούδια τα οποία κυκλοφορούν σε κασέτες και CD στην αγορά.
Το έτος 2000 επικεφαλής του καλλιτεχνικού και χορευτικού συγκροτήματος “Αμάραντος” προσφέρουν χαρά και συγκίνηση σε Έλληνες ομογενείς πολλών πόλεων της Αμερικής σε μια 15νθήμερη περιοδεία.
Επίσης το Φεβρουάριο και το Μάρτιο του 2004 προσκεκλημένοι της Πανηπειρωτικής Ένωσης Αυστραλίας παραβρέθηκαν στην μακρινή και όμορφη αυτή Ήπειρο και έλαβαν μέρος στις εκδηλώσεις για την επέτειο της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων, γνωρίζοντας ενθουσιώδη υποδοχή και παραμονή εκεί. Με τη μουσική και τα τραγούδια τους απάλυναν τον καημό της ξενιτιάς και έφεραν τους Ηπειρώτες πιο κοντά στην πατρίδα που σαν “καλοί πρεσβευτές” τιμούν και αναδεικνύουν με τον καλύτερο τρόπο τον τόπο τους και την καταγωγή τους.
Ο Λευτέρης και ο Παντελής παίρνουν μέρος στην ηχογράφηση του δίσκου με παραδοσιακή μουσική του Δήμου Ιωαννίνων.
Ο Λευτέρης για πολλά χρόνια διδάσκει ως καθηγητής παραδοσιακού κλαρίνου στο μουσικό Λύκειο Δολιανών-Ιωαννίνων.
Σαν συγκρότημα συνεργάζονται με πολλούς γνωστούς Ηπειρώτες μουσικούς και τραγουδιστές.
Με μερικούς απ’ αυτούς όπως τον Αλέκο Κιτσάκη, Κώστα Τζίμα, Ανθούλα Νούση, Χρήστο Σταύρο, Σταύρο Πάκο κ.α ηχογράφησαν πολλά όμορφα και ωραία τραγούδια.
Κλείνοντας τη μικρή αυτή ιστορική αναδρομή, ο Παντελής ο Λευτέρης και η Ελένη μας υπόσχονται πως θα διατηρήσουν και θα προωθήσουν τη δημοτική μας παράδοση και όπως λένε οι ίδιοι: Να μεταδίδεται από γενιά σε γενιά γνήσια και καθαρή, για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.

Οι παραδοσιακοί χοροί της Δερόπολης δεν είναι μόνο αυτοί που χορεύουμε συνοδεύοντας με το κλαρίνο, αλλά και οι τραγουδιστοί χοροί με παλιότερες ρίζες, που ένα από τα χωριά με μεγαλύτερη πλούσια παράδοση στην Δερόπολη είναι και το Γεργουτσάτι.




Αυτό το ομορφο χορευτικό παραδοσιακό τραγούδι, που τραγουδάει ο όμιλος κοριτσιών της Γλύνας, το ανακαλύψαμε στις αρχές του 1980 ως παραδοσιακό χορευτικό που το χόρευαν παλιά στο χωριό. Με τον ίδιο όμιλο που ξεκινήσαμε να το τραγουδάμε στα λαογραφικά φεστιβάλ της Δρόπολη κάναμε και την ηχογράφηση.. Το χορεύανε παλιά στο χωριό όπως μας το ερμηνεύσανε τότε, χωρίς να έχουμε την δυνατότητα να το συγκρίνομε με άλλους αυθεντικούς τρόπους και κατά απόδειξη αναγκαστήκαμε πάνω στην ηχογράφηση να κάνουμε μερικές αλλαγές. Το αναφέρω ως δείγμα της αρνητικής επιρροής στην μετατροπής της γνησία παράδοση μας που υπέστη με τον χρόνο(οι στίχοι που τονίζονται ήτανε ανεπιθύμητοι) σε πολλά παραδοσιακά τραγούδια, ένα εξ των οποίων και αυτό.

Οι ανεπιθύμητοι στίχοι είναι αυτοί που τονίζονται σε μαύρο

Έφυγαν τα καράβια τα ζαγοριανά(αντικαταστάθηκε σε: και πήγαν μακρυά)
Τα ζαγοριανά
Έφυγε και ο καλός μου να πάει στην ξενιτιά
Να πάει στην ξενιτιά

Ούτε γράμμα μου στέλει ούτε αντιλογιά
ούτε αντιλογιά
Μου στέλει ένα μαντήλι με εκατο φλουρια (αντικαταστάθηκε σε: με δάκρυα πολλά)
με εκατο φλουρια

Στον πάτο το μαντήλ ιέχει αντιλογιά
έχει αντιλογιά
Θέλεις κόρη παντρέψου θέλεις καλογριά (αντικαταστάθηκε σε: με πικραναν τα ξενα και τα μακρυνά)
Θέλεις καλογριά

Όταν κινώ για ναρθω χιόνια και βροχές
Χιόνια και βροχές
Όταν γυρίζω πίσω ήλιος ξαστεριά (αντικαταστάθηκε σε: Ο ουρανός μαυρίζει και τρέμει όλη η γης).
Ήλιος ξαστεριά.



Το γνύσιο τραγούδι ειναι το παρακάτο

Κινησαν τα καραβια
Τα ζαγοριανα
Κινησε και ο καλος μου
Να παει στην ξενητια
Και ουτε γραμμα μο στελει
Και ουτε αντιλογια
Μονο ένα χαμπερι
Μια μαυρη μαχερια
Μου στελει ένα μαντιλι
Με εκατο φλορια
Στον πατο το μαντηλι
Εχει αντιλογια
Θελεις κορη παντρεψου
Θελεις καλογρια
Θελεις τα μαυρα ντυσε
Και καρτερεμε
Εγω εδώ που ειμαι
Επαντρευτηκα
Και πηρα μια γυναικα
Μια μαγιστηα
Όταν κινω για ναρθω
Χιονια και βροχες
Και όταν γιριζω πισω
Ηλιος ξεστερια

Αρχείο Χρήστο Γιάννη
Το τραγούδι γράφτηκε ακριβώς όπως μας το είπε:
Δημητροϋλα Τσέλιου 9 Νοεμβριου 1985
Γλύνα

Ο Τίτλος τους θέματος περιορίζεται μόνο στη Δρόπολη.