1. Η ελληνική παιδεία μέχρι το 1991.
Με τη δημιουργία του Αλβανικού κράτους το 1913 τα ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν πριν διατηρήθηκαν, ενώ με επιστολή του Υπουργού Εξωτερικών της Αλβανίας προς την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) το 1922 προσδιορίζεται ότι η εφαρμογή των υποχρεώσεων του νεοσύστατου κράτους αφορά, εκτός από τις θρησκευτικές μειονότητες και την ελληνική μειονότητα. Στην πλειοψηφία τους η διαχείριση των σχολείων βαραίνει τους Έλληνες (κοινοτικά σχολεία) την οποία στηρίζει άμεσα η Ελλάδα. Από το 1930, τα ελληνικά σχολεία αρχίζουν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη λειτουργία τους, καθώς η αλβανική κυβέρνηση απαγορεύει τις θρησκευτικές κοινότητες να δέχονται οικονομική βοήθεια από ξένα κράτη. Τον Απρίλιο του 1933, το Αλβανικό Υπουργείο Παιδείας την απόφαση να καταστήσει την δημοτική εκπαίδευση υποχρεωτική και δωρεάν για όλους τους πολίτες της αλλά και να κλείσουν όλα τα ιδιωτικά-κοινοτικά σχολεία. Τα μέτρα αυτά προκάλεσαν την αντίδραση της ελληνικής μειονότητας και το διάβημα της Ελλάδας! ενώπιον της ΚτΕ, η οποία ζήτησε γνωμοδότηση του Διαρκούς Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης. Το Δικαστήριο εξέτασε το περιεχόμενο "της μεταχείρισης και παροχής εγγυήσεων, νομικά και πραγματικά" που όφειλε η Αλβανία να εξασφαλίσει στα μέλη των μειονοτήτων. Το Διεθνές Δικαστήριο έκρινε ότι η Αλβανία παραβίασε τις υποχρεώσεις της που απέρρεαν από τη Μονομερή Διακήρυξη και η αλβανική κυβέρνηση ευθυγραμμίστηκε με τη γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου υιοθετώντας το διάταγμα της 28.5.1936 σχετικά με τη λειτουργία των σχολείων. Το 1939 λειτουργούσαν 74 ελληνικά σχολεία με 5.254 μαθητές και 141 εκπαιδευτικούς με πολλά προβλήματα λόγω της αλβανικής πολιτικής και της ιταλικής παρουσίας. Μετά το 1944 και την επικράτηση του Κόμματος Εργασίας υπό τον Εμβέρ Χότζα, η αλβανική εκπαιδευτική πολιτική χαρακτηρίζεται από τον προσδιορισμό των μειονοτικών ζωνών και το δικαίωμα 99 χωριών να έχουν μειονοτικά σχολεία, με εξαίρεση την περιοχή της Χιμάρας, για καθαρά πολιτικούς λόγους. Στο χρον! ικό διάστημα 1944-1952 στα μειονοτικά δημοτικά σχολεία το πρόγραμμα διδάσκεται στα ελληνικά στο 84% του προγράμματος και το υπόλοιπο 16% στα αλβανικά. Το 1945 ιδρύεται στο Αργυρόκαστρο μέση παιδαγωγική σχολή και με ειδικά μέτρα το 1947 επιχειρείται η εξάλειψη του αναλφαβητισμού και στις περιοχές της μειονότητας. Από το 1952 έως το 1960 επιβάλλεται η υποχρεωτική επταετής φοίτηση ανατρέποντας στα μειονοτικά σχολεία το συσχετισμό του χρόνου διδασκαλίας σε βάρος των ελληνόγλωσσων μαθημάτων, 87% του χρόνου διδασκαλίας στα αλβανικά και 13% στα ελληνικά και η ελληνική γλώσσα διδάσκεται ως γλωσσικό μόνο μάθημα.
2. Η μειονοτική εκπαίδευση μετά το 1991
Οι βασικές συνιστώσες σχετικά με την κατάρρευση του εκπαιδευτικού κατεστημένου της Αλβανίας το 1991, είναι η αμφισβήτηση του προηγούμενου εκπαιδευτικού κατεστημένου και η υιοθέτηση ευρωπαϊκών προτύπων, που αποπροσανατόλισε τις στρατηγική των πρώτων χρόνων του εκπαιδευτικού συστήματος, η μετανάστευση που ερήμωσε την ύπαιθρο και τα σχολεία (βλέπε τους σχετικούς πίνακες), η εξέλιξη της συγκρότησης νομικού πλαισίου για την οργάνωση της μειονοτικής εκπαίδευσης η οποία έγινε σε σαθρές βάσεις, αφού μέχρι το 1994 το πλαίσιο επηρεάστηκε από την κρίση στις ελληνοαλβανικές σχέσεις, ενώ τα τελευταία χρόνια έγινε κεντρικής σημασίας το ζήτημα της Χιμάρας. Οι μαθητές που προέρχονται από την ελληνική μειονότητα φοιτούν σε κοινά αλβανικά σχολεία (συνήθως σε περιοχές εκτός μειονοτικών ζωνών) ή σε ελληνόφωνα δημόσια μειονοτικά σχολεία (εντός των μειονοτικών ζωνών) ή σε ιδιωτικά σχολεία (Αρσάκειο Τιράνων, Ορθόδοξης Εκκλησίας), ενώ σε ορισμένα σχολεία συνυπάρχουν τάξεις που διδά! σκονται μειονοτικοί μαθητές το ελληνόφωνο πρόγραμμα και παράλληλα διδάσκεται σε άλλους το αλβανόφωνο (στις μειονοτικές ζώνες). Κύριο χαρακτηριστικό της παιδείας της ελληνικής μειονότητας αποτελεί αναμφίβολα η μείωση του αριθμού των μαθητών και των σχολείων με συνέπεια, πολλά σχολεία να κλείνουν. Έτσι σε πολλά μεικτά σχολεία σήμερα παρατηρείται δραστική μείωση του αριθμού των ελλήνων μαθητών και κατ' αναλογίαν αύξηση των αλβανών. Παράλληλα, λειτουργούν και τα φροντιστήρια ελληνικής γλώσσας σε όλη την Αλβανία τα οποία τα παρακολουθούν Έλληνες και Αλβανοί μαθητές.
3. Συμπεράσματα για την εκπαίδευση της ελληνικής μειονότητας
Η συρρίκνωση του μαθητικού πληθυσμού της ελληνικής μειονότητας λόγω της μετανάστευσης στην Ελλάδας, το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης, τα σχολικά εγχειρίδια, ζητήματα παρεχόμενης γνώσης σε περιοχές όπως η Χιμάρα, η βοήθεια ηθική και υλική από την Ελλάδα, είναι από τα πιο σημαντικά ζητήματα που απασχολούν την παιδεία των Ελλήνων που κατοικούν στην Αλβανία. Προβλήματα που χρειάζεται να επιλυθούν για να μπορέσει να υπάρξει μέλλον για την ελληνική μειονότητα η οποία αντιμετωπίζει πλέον πρόβλημα επιβίωσης. Επιβίωσης που σε παλαιότερες εποχές συνδέθηκε άρρηκτα με την ελληνική παιδεία.
Πίνακας 1
Ελληνικός Μαθητικός πληθυσμός στο νομό Αργυροκάστρου στα «οχτατάξια» (Δημοτικά)
1992 -1993
1995-1996
1999-2000
2001-2002
2003-2004
Δερβιτσιάνη
208
173
167
102
75
Γοραντζή
106
99
79
76
54
Χάσκοβο
25
15
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Βάνιστα
13
13
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Σωφράτικα
74
67
61
41
31
Δούβιανη
11
4
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Τυεριαχάτι
41
29
κλειστό
12
15
Φράστανη
87
61
80
71
45
Λιούγκαρη
11
3
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Γορίτσα
6
4
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Γράψη
39
36
16
16
9
Γεουργουτσάτι
92
47
16
19
21
Ζερβάτι
38
27
9
9
κλειστό
Βουλιαράτες
52
42
38
9
27
Βόδιστρα
100
61
31
27
13
Κρα
31
16
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Βρυσερά
79
69
64
43
37
Βοδίνο
7
4
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Κακαβιά
35
24
κλειστό
κλειστό
κλειστό
'Αγιος Νικόλαος
6
5
3
2
κλειστό
Κλεισάρι
41
31
3
2
κλειστό
Πέπελι
23
11
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Σελιό
10
2
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Λυκομύλι
6
κλειστό
κλειστό
9
κλειστό
Λόγγος
47
16
3
κλειστό
κλειστό
'Ανω Λοβίνα
17
8
κλειστό
2
κλειστό
Κάτω Λοβίνα
5
9
κλειστό
3
κλειστό
Σωτήρα
35
12
4
κλειστό
κλειστό
Κρυονέρι
13
2
κλειστό
4
κλειστό
Κοσοβίτσα
33
19
19
19
κλειστό
Κάτω Επισκοπή
48
26
16
κλειστό
3
'Ανω Επισκοπή
15
8
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Ραντάτι
4
1
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Γλύνα
49
38
34
28
κλειστό
Βραχογοραντζή
14
6
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Πολύτσιανη
74
52
34
18
12
Σχωριάδες
37
7
34
κλειστό
κλειστό
Σωπική
28
25
23
12
7
Χλωμό
32
4
κλειστό
κλειστό
κλειστό
Τσιάτιστα
64
22
8
5
6
Αργυρόκαστρο
148
Σύνολο
1658
1097
652
521
493
Πίνακας 2
Ελληνικός Μαθητικός πληθυσμός στο νομό Αργυροκάστρου στα «σχολεία των τεσσάρων τάξεων» (Λύκεια)
Σχολικό έτος 2003-2004
Βουλιαράτες
73
Δερβιτσάνη
68
Παιδαγωγικό
67
Εκκλησιαστικό Λύκειο «Τίμιος Σταυρός» Αργυροκάστρου
85
Σύνολο
293
Πίνακας 3
Ελληνικός Μαθητικός πληθυσμός στο νομό Αγίων Σαράντα, Αργυροκάστρου και Δελβίνου
Αριθμός μαθητών
Αργυρόκαστρο
Δέλβινο
Αγ. Σαράντα
ΣΥΝΟΛΟ
1991-1992
2.137
2.108
2.189
6.437
1999-2000
959
195
616
1.770
2000-2001
861
285
538
1.564
Πίνακας 4
Ελληνικός Μαθητικός πληθυσμός στο νομό Αγίων Σαράντα στα «οχτατάξια» (Δημοτικά)
Σχολικό έτος 2003-2004
'Αγιοι Σαράντα
201 εκ των οποίων
13 στο νηπιαγωγείο
Λιβαδειά
80 και
35 στο σχολείο τεσσάρ. τάξεων
Κουλουρίτσα
6
Καισαράτι
8
Σμίνετση
7
Καρόκι
3
Ντερμίσι
26
Δίβρη
17 και
21 στο νηπιαγωγείο
Τσερκοβίτσα
6
'Ανω Λεσινίτσα
3
Αλύκο
24
Πλάκα
8
Τσούκα
19
Σύνολο
408
Πίνακας 5
Ελληνικός Μαθητικός πληθυσμός στο νομό Δελβίνου στα «οχτατάξια»
Σχολικό έτος 2003-2004
Δέλβινο
45
Μπίστριτσα
11
Δρόβιανη
2
Μεσοπόταμος
56
Κρανιά
3
Φοινίκι
22
Καραχάτζι
4
Λύβενα
15
Βρυώνι
4
Ελευθεροχώρι
2
Σύνολο
164
Του Φάνη Μαλκίδη Λέκτορα στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 7.9.2004
Fanis Malkidis
fmalkidi@bscc.duth.gr